dr hab. inż. Iwona Szot, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie,
Zakład Sadownictwa, Szkółkarstwa i Enologii
Zakład Sadownictwa, Szkółkarstwa i Enologii
Dereń jadalny - stara roślina o nowym potencjale
Dereń jadalny (Cornus mas L.) to gatunek należący do rodziny dereniowatych - innej niż większość znanych nam gatunków sadowniczych, takich jak jabłonie, grusze czy śliwy. Dzięki temu może wzbogacić nasze uprawy o większą bioróżnorodność, a także zapewnić bezpieczeństwo ekonomiczne gospodarstwom, które poszukują alternatywnych, niszowych gatunków owocowych.
Choć dziś dereń uznawany jest za roślinę nowatorską, w Polsce znany był już ponad 200 lat temu. W XVIII i XIX wieku chętnie sadzono go przy dworach jako roślinę ozdobną i użytkową. Naturalnie występuje w rejonach południowej Europy i Azji Mniejszej - od Turcji i Iranu po Chorwację i Słowację - ale w naszych warunkach klimatycznych rośnie i owocuje doskonale. Dereń jest odporny na mróz, suszę i wiatr, a jego wymagania glebowe są umiarkowane - najlepiej rośnie na glebach lekko zasadowych, dobrze nasłonecznionych i umiarkowanie wilgotnych.
Uprawa i kwitnienie
Dereń jadalny kwitnie wyjątkowo wcześnie - już na przełomie lutego i marca, często tuż przed forsycją. Wtedy jego krzewy pokrywają się żółtymi kwiatami, które pojawiają się jeszcze przed liśćmi, nadając całej roślinie niezwykły, dekoracyjny wygląd.
Kwiaty derenia to także cenny pożytek dla pszczół i trzmieli, ponieważ dostarczają nektaru w czasie, gdy w przyrodzie brakuje jeszcze innych kwitnących roślin. Warto więc sadzić derenie nie tylko ze względu na owoce, ale również jako rośliny miododajne.
Dereń jest gatunkiem obcopylnym - aby uzyskać owoce, trzeba posadzić przynajmniej dwie różne odmiany. Wyjątkiem jest jedna ukraińska odmiana samopylna, jednak w większości przypadków zapylanie krzyżowe poprawia jakość i ilość plonów.
Owoce - bogactwo barw, smaków i zdrowia
Owoce derenia dojrzewają stopniowo - od połowy lipca aż do października, w zależności od odmiany. Dzięki temu świeże owoce derenia mogą być dostępne na rynku nawet przez trzy miesiące, podobnie jak śliwki.
Kształt i kolor owoców są bardzo zróżnicowane - od kulistych po gruszkowate, od żółtych i różowych po intensywnie czerwone, a nawet niemal czarne. Ich smak również ewoluuje podczas dojrzewania: z początku kwaśny, z czasem staje się łagodniejszy, bardziej aromatyczny, z nutą wiśni i wanilii.
Dereń wyróżnia się niezwykłym bogactwem substancji bioaktywnych:
- Witamina C - jej zawartość w niektórych odmianach przekracza nawet 200 mg/100 g świeżej masy, czyli więcej niż w cytrusach.
- Antocyjany - naturalne barwniki o silnym działaniu antyoksydacyjnym, szczególnie obecne w ciemnych owocach.
- Irydoidy - rzadkie związki o właściwościach przeciwzapalnych i regeneracyjnych, które w owocach występują wyjątkowo rzadko.
Badania potwierdzają, że dereń może wspierać profilaktykę chorób cywilizacyjnych, w tym cukrzycy, oraz korzystnie wpływać na odporność i układ krążenia.
Przetwarzanie i kulinarne inspiracje
Dereń jadalny można wykorzystać na wiele sposobów - zarówno w stanie surowym, jak i przetworzonym.
W zależności od stopnia dojrzałości owoce mają różne zastosowania:
W zależności od stopnia dojrzałości owoce mają różne zastosowania:
- Owoce zielone (niedojrzałe) - można je kisić podobnie jak ogórki, uzyskując produkt przypominający śródziemnomorskie oliwki.
- Owoce dojrzałe - doskonałe do kandyzowania, przygotowywania konfitur, soków, dżemów, galaretek, a także win i nalewek. Nalewka dereniowa wyróżnia się głębokim aromatem i smakiem, nawet bez dodatku przypraw korzennych.
- Pestki derenia - zawierają olej o właściwościach podobnych do oleju z pestek dyni. Po uprażeniu i zmieleniu mogą stanowić bazę do naturalnej kawy zbożowej o subtelnym aromacie.
Liście, kora i korzenie również zawierają cenne związki biologicznie aktywne - wykorzystywane są w zielarstwie i kosmetyce.
Uprawa w sadzie i ogrodzie
Dereń można z powodzeniem uprawiać zarówno w ogrodach przydomowych, jak i w sadach towarowych.
Najważniejsze, by wybierać materiał szkółkarski rozmnażany wegetatywnie (szczepiony lub okulizowany). Takie rośliny owocują już po 2-3 latach od posadzenia, podczas gdy egzemplarze z siewu - dopiero po 7-8 latach, przy czym ich cechy są nieprzewidywalne.
Najważniejsze, by wybierać materiał szkółkarski rozmnażany wegetatywnie (szczepiony lub okulizowany). Takie rośliny owocują już po 2-3 latach od posadzenia, podczas gdy egzemplarze z siewu - dopiero po 7-8 latach, przy czym ich cechy są nieprzewidywalne.
Obecnie w Polsce dostępne są zarówno odmiany rodzime (np. ‘Raciborski’, ‘Szafer’, ‘Bolestraszycki’), jak i ukraińskie (np. ‘Jolico’, ‘Koralovyi’, ‘Podolski’, ‘Present’), które często wyróżniają się większymi owocami i bardziej równomiernym dojrzewaniem.
Dereń - przyszłość w sadownictwie i diecie
Choć wciąż jest rośliną niszową, dereń jadalny ma ogromny potencjał. Może być uprawiany ekologicznie - jest odporny na choroby i szkodniki, nie wymaga oprysków, a jego owoce są niezwykle trwałe i bogate w składniki prozdrowotne. Jest faworytem miłośników gotowania i nalewek. Czas na odkrycie go przez promotorów zdrowia i przez dietetyków.
W warunkach polskich może z powodzeniem wzbogacić ofertę sadowniczą, a także naszą codzienną dietę. Dereń to owoc, który łączy tradycję z nowoczesnością - znany od stuleci, a dziś odkrywany na nowo jako polski superowoc.
Zapraszam do poznania derenia
- Dereń jadalny to roślina niezwykle wdzięczna, piękna i pożyteczna. Może upiększyć ogród, wzbogacić dietę i wnieść do sadownictwa zupełnie nową jakość. Warto dać mu szansę! - puentuje prof. Iwona Szot.
#Fundusze Promocji
Opracowanie w ramach realizacji przez Krajowy Związek Grup Producentów Owoców i Warzyw kampanii „Czas na polskie superowoce! Edycja VII".
Projekt realizowany jest pod honorowym patronatem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Źródło informacji: Krajowy Związek Grup Producentów Owoców i Warzyw
Kontakt: